Laryngektomia to zabieg częściowego lub całkowitego usunięcia krtani. Zabieg ten pozbawia chorego fałdów głosowych, najistotniejszej dla mowy części anatomicznej krtani, które umożliwiają przekształcenie strumienia wydychanego z płuc powietrza w falę dźwiękową, czyli zamianę zjawiska fizycznego w zjawisko fizjologiczne. Zabieg ten nie pozbawia chorego możliwości komunikacji językowej, gdyż istnieją sposoby wykształcania głosu i mowy zastępczej.

Leczenie chorych po całkowitym usunięciu krtani powinno mieć charakter kompleksowy. Poza leczeniem chirurgicznym niezbędna jest rehabilitacja logopedyczna i psychoterapia, którą należy rozpoczynać już w okresie przedoperacyjnym, gdyż im lepszy stan psychiczny chorych po laryngektomii, tym lepszy efekt rehabilitacji i związany z tym szybszy powrót do normalnego życia w społeczeństwie.

Istotą rehabilitacji laryngektomowanych jest nauczenie ich wytwarzania głosu i mowy zastępczej, które polega na:

• wytworzeniu bani zapasowego powietrza w przełyku,
• wykorzystaniu fizjologicznego odruchu dźwięcznego odbijania się (ructus), w wyniku którego powstaje odpowiednie ciśnienie powietrza, umożliwiające wprawienie w ruch określonych struktur anatomicznych zastępujących wiązadła głosowe.

Rolę krtani (właściwego generatora dźwięków) mogą przejąć różne struktury anatomiczne zlokalizowane w obrębie gardła i przełyku. W rehabilitacji mowy i głosu po całkowitym usunięciu krtani ważne jest wytworzenie pseudogłośni. W zależności od umiejscowienia pseudogłośni wyróżnia się dwa zasadnicze rodzaje mowy zastępczej: przełykową i gardłową.

Mowa przełykowa:

• rolę generatora dźwięku przejmują fałdy śluzówki przełyku,
• pseudogłośnia zlokalizowana jest w przełyku,
• głos ma nienaturalnie niskie brzmienie, jest stosunkowo niski i ma małą rozpiętość,
• pozwala na przekazywanie treści semantycznych, ale ogranicza przekazywanie treści emocjonalnych (C. Tarnowska i in., 1982),
• czynność mówienia jest męcząca, zmusza to chorego do częstych przerw w toku wypowiedzi,
• rehabilitacja trwa długo i jej efektywność jest stosunkowo nie wysoka (12-24% rehabilitowanych opanowuje mowę przełykową w stopniu bardzo dobrym, a aż 33-54% nie jest w stanie w ogóle jej opanować).

Mowa gardłowa:

• pseudogłośnia znajduje się w gardle środkowym, między tylną ścianką gardła a nasadą języka,
• głos pacjenta jest skrzeczący i powstaje z widocznym wysiłkiem,
• jest stosunkowa mało ekonomiczna, chociaż dobrze rozumiana przez otoczenie,
• opanowuje ja około 10% chorych.

Przy odpowiedniej rehabilitacji około 60-70% chorych po całkowitym usunięciu krtani jest w stanie wytworzyć głos zastępczy - przełykowy lub gardłowy. (A Pruszewicz 1992)

Oprócz wymienionych rodzajów mowy zastępczej wyróżnia się jeszcze mowę przetokową ( przetokowo-przełykową i przetokowo-gardłową):

• warunki anatomiczne uzyskuje się dzięki zabiegom chirurgicznym (miotomia), które polegają na wytworzeniu przetok głosowych i zastosowaniu odpowiednich protez,
• mowa przetokowa ma przyjemniejsza barwę dźwięku, dłuższy czas fonacji, lepsze zaznaczenie melodii, większą płynność wypowiedzi,
• potrzebny jest stosunkowo krótki czas rehabilitacji niezbędny do jej wytworzenia.

Bibliografia

Jastrzębowska G., Pelc-Pękala O., Mowa laryngektomowanych w: Logopedia Pytania i odpowiedzi, Opole 2001