Wymowa międzyzębowa (interdentalna) charakteryzuje się tym, że język znajdujący się w linii środkowej lub z boku jamy ustnej wysuwa się między zęby. Jest on spłaszczony (brak rowka) i dlatego powietrze rozprasza się po całej jego powierzchni. Dolna szczęka jest mniej lub bardziej opuszczona, co powoduje brak dentalizacji (zbliżenia dolnych i górnych zębów).

Artykulacja międzyzębowa to wada wymowy obejmująca najczęściej głoski dentalizowane (jeden lub kilka szeregów). Międzyzębowość dentalizowanych (seplenienie międzyzębowe) zawsze współwystępuje z międzyzębowością głosek przedniojęzykowo - zębowych (t, d, n, l)

Według E. Stecko istnieje ścisła zależność pomiędzy warunkami w obrębie układu stomatognatycznego i artykulacją oraz czynnościami oddechowo - połykowymi. Zależność to pozwala na ustalenie zespołu przyczynowo - skutkowego wymowy międzyzębowej, który kształtuje się pomiędzy czynnościami fizjologicznymi: oddychaniem, ssaniem, połykaniem a rozwijającymi się czynnościami ruchowymi w obrębie narządu pokarmowego, tworząc podstawę do kształtowania wzorców ruchowych, czuciowych i kinestetycznych, jak również efektów akustyczno - audytywnych artykulacji.

Wyjaśnienie zależności wymowy od rozwoju funkcji fizjologicznych pozwoli prześledzić proces kształtowania się wymowy międzyzębowej.

Gatunek ludzki jako jedyny wypracował sobie w rozwoju ontogenetycznym artykulację, która jest nagrodą za tysiąclecia usprawniania narządów pokarmowo - oddechowo - fonacyjnych i rozwoju funkcji układu nerwowego. Artykulacja jest możliwa, ale nie konieczna, podobnie jak rozwój poznawczy. W związku z tym stopień jej doskonałości jest wynikiem poziomu czynności niezbędnych do życia (oddechowych i pokarmowych).

W warunkach optymalnych artykulacja, ukształtowana w oparciu o funkcje fizjologiczne jest wzorcowa. Jednak w sytuacji zagrożenia dochodzi do zmiany sprawności narządu w celu zachowania funkcji życiowych:

• funkcje niedrożnych dróg oddechowych grożących uduszeniem, przejmuje jama ustna,
• niesprawny narząd pokarmowy (język, wargi) uniemożliwiający naturalne karmienie człowiek zastąpił sztucznym karmieniem.

Zmiany w funkcjonowaniu narządów dla zachowania funkcji życiowych najwyraźniej widać w realizacjach funkcji najmłodszych, tj. artykulacji. Jest ona najbardziej precyzyjna, a zarazem najmniej utrwalona, najmniej ważna dla życia. Poza tym jeśli jest nawykiem, to najbardziej podatnym na zmiany. Ponadto jak każda czynność nawykowa, im dłużej wykonywana jest w określony sposób, tym trudniej jest ją zmienić, a jeszcze trudniej ukształtować nowy schemat realizacji.

Przykład:

Każdy noworodek oddycha przez nos. Wystarczy jednak krótka infekcja kataralna zmuszająca do oddychania przez usta, aby tan sposób pozostał na całe życie. Słabo utrwalone wzorce mózgowe nie pozwalają noworodkowi rozpoznać, iż jest to niefizjologiczny tor oddechowy, patologiczny lecz ciągle jeszcze możliwy do zmiany na poprzedni, tak jak to się dzieje u osoby dorosłej. U dziecka kilkuletniego, nawet kilkudniowa infekcja nie powoduje takich następstw, jak u noworodka dlatego, że nawyk utrwalony jest trudny do zmiany, a nowy łatwy do szybkiego zapomnienia.

Szczegółowa analiza kształtowania artykulacji międzyzębowej

Pierwszą czynnością noworodka istotną dla życia, a dla artykulacji ważną szczególnie jest samodzielny oddech podczas krzyku, możliwy dzięki ukształtowanej w rozwoju płodowym synchronizacji oddychania i fonacji.

Oddech spoczynkowy dla życia (wdech i wydech przez nos) i oddech fonacyjny (wdech i wydech przez usta) zaprogramowany jest dla karmienia naturalnego. Rytmiczność oddychania jest zsynchronizowana z rytmicznością ssania i połykania. W czasie połykania zatrzymana jest czynność oddechowa, a w czasie wdechu - połykania.

Zmiana sposobu karmienia na sztuczne powoduje istotne następstwa na poziomie oddychania. W czasie karmienia smoczek w jamie ustnej utrzymują wargi, a nie dziąsła, które nie mają możliwości szczelnego jej zamknięcia. Jednocześnie smoczek (mniej elastyczny niż brodawka) wywiera na język nacisk ku dołowi, obniżając całą jego powierzchnię, także jego tył, po którym pokarm spływa do jamy gardła, bez konieczności unoszenia podniebienia miękkiego. Prowadzi to do połączenia obu jam - ustnej i nosowej - i umożliwia jednoczesne ich wykorzystanie do oddychania.

Konieczność zachowania rytmiczności oddychania i połykania zmusza dziecko do przerwania ssania (po kilku połknięciach), aby najkrótszą, a więc ustną drogą wziąć oddech. W ten sposób następuje torowanie dróg niefizjologicznego sposobu oddychania przez usta, który jest jednoznaczny za spoczynkowym. Ułożenie spoczynkowe narządów (języka, warg, podniebienia) pozostaje takie jak przy karmieniu - język na dnie jamy ustnej, wargi rozchylone, podniebienie miękkie opadnięte. Oddychanie ekonomiczne (drogą ustną) w czasie karmienia sztucznego utrwala się także w sytuacjach poza karmieniem.

Podobny mechanizm kształtowania się oddychania przez usta pojawia się podczas infekcji kataralnej u dzieci karmionych naturalnie.

Wnioski:

• artykulacja dźwięków mowy ma podłoże ruchów fizjologicznych,
• prawidłowe funkcje fizjologiczno - biologiczne (oddychanie, karmienie, fonacja) na etapie przedmownych ruchów aparatu artykulacyjnego, wpływają na kształtowanie prawidłowej wymowy głosek przedniojęzykowo - zębowych i dziąsłowych,
• wymowa międzyzębowa im później korygowana, tym trudniejsza jest do zmiany,
• w każdym wieku wymowa międzyzębowa jest nieuzasadniona fizjologicznie.

Literatura:

Stecko E., Wczesne rozpoznawanie i leczenie zaburzeń mowy, Lublin 1991

Stecko E., Zaburzenia mowy u dzieci - wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne, Warszawa 1996

Stecko E., Hortis - Dzierzbicka M., Seplenienie międzyzębowe - norma wiekowa czy patologia?, w: Nowa Pediatria, zeszyt 18 (1/2000)