Opóźnienie rozwoju mowy (mówienia i rozumienia, bądź tylko mówienia lub rozumienia) występuje wtedy, gdy proces kształtowania i rozwoju mowy w aspektach: fonetycznym, gramatycznym, leksykalnym, ekspresyjnym (we wszystkich, bądź w niektórych) ulega opóźnieniu i przebiega niezgodnie z normą, przewidzianą dla danej grupy wiekowej. W każdej sytuacji, gdy mowa jest opóźniona w stosunku do rówieśników, stwierdza się opóźnienie jej rozwoju.
Literatura przedmiotu opisuje dwa podstawowe typy opóźnień rozwoju mowy.:
- samoistne opóźnienie rozwoju mowy (SORM) jest następstwem zakłóceń procesu rozwojowego, którego przyczyny związane są z indywidualnym tempem i rytmem rozwoju dziecka;
- niesamoistny opóźniony rozwój mowy (NORM), który jest następstwem zaburzeń o określonej etiologii, np. upośledzenia motoryki mowy, upośledzenia sensorycznego, zaburzenia neurologicznego, zaburzenia psychicznego, deprywacji środowiskowej.
Ustalenie przyczyn pozwala na trafne zdiagnozowanie opóźnienia i opracowanie odpowiedniego programu terapeutycznego.
OPÓŹNIENIE PROCESU KSZTAŁTOWANIA LUB/I ROZWOJU MOWY (ORM) jest wynikiem: | |
zakłóceń rozwoju (nie ma patologicznego charakteru zjawisk, mowa rozwija się na prawidłowym podłożu) | zaburzeń rozwoju (mają patologiczny charakter - wrodzony albo nabyty, mowa rozwija się na nieprawidłowym podłożu, tzn. nie ma warunków anatomicznych czy psychoneurologicznych do jej rozwoju) |
które prowadzą do: | |
samoistnego opóźnienia rozwoju mowy SORM | niesamoistnego opóźnienia rozwoju mowy NORM |
do których zalicza się: | |
normalne odmiany rozwoju, takie jak:
|
|
Ustalenie stopnia opóźnienia rozwoju mowy konieczne jest dla celów diagnostycznych. Głębokość opóźnienia ustala się na podstawie badań testowych, wywiadu i obserwacji. Według wskaźników opracowanych przez H. Spionek należy przyjąć, że poważny stopień ORM jest wtedy, gdy mowa dziecka:
- rocznego jest na poziomie dziecka półrocznego (dziecko jedynie gaworzy),
- 2-letniego jest na poziomie mowy dziecka rocznego (wymania kilka słów),
- 3-letniego jest na poziomie mowy dziecka 1,5 rocznego (tworzy jedynie równoważniki zdań, a słownictwo jest na poziomie dziecka 1,5 rocznego),
- 4-letniego jest na poziomie mowy dziecka 2-letniego (formułuje zdania proste, słownictwo czynne jest na poziomie dziecka 2-letniego, tj. około 300 słów),
- 5-letniego jest na poziomie mowy dziecka 2,5-letniego (nadal zdania proste, słownictwo na poziomie dziecka w wieku 2,5 lat),
- 6-letniego jest na poziomie dziecka 3-letniego (pojawiają się zdania złożone, dziecko wymawia 1000-1500 słów),
- 7-letniego jest na poziomie mowy dziecka 3,5-etniego.
Lżejszy stopień opóźnionego rozwoju mowy jest wtedy, gdy występuje mniejsze odchylenie czasowe w pojawianiu się kolejnych stadiów rozwojowych mowy. Wg H. Spionek lekki stopień opóźnienia rozwoju mowy można stwierdzić wówczas, gdy mowa dziecka 2-letniego jest na poziomie rozwoju dziecka 1,5 rocznego lub gdy u 7-8-latka rozwój mowy jest charakterystyczny jak u dzieci 5-6-letnich.