Nie można pomijać faktu, że rozwój psychiki dziecka w poważnym stopniu wyznaczony bywa przez prawidłowo przebiegający rozwój ruchowy. Jedność rozwoju psychiki i motoryki szczególnie silnie przejawia się we wczesnych stadiach ontogenezy. Myślenie niemowlęcia nie istnieje jako izolowany proces, lecz jest ściśle związane z jego aktywnością ruchową, np. manipulacją przedmiotami.

Dla podkreślenia związku, jaki zachodzi w tym okresie między rozwojem umysłowym i ruchowym, używa się pojęcia rozwoju psychoruchowego. Sformułowane przez badacza francuskiego - E. Dupre - prawo współzależności rozwoju psychicznego z rozwojem ruchowym oparte jest na obserwacji zachowania i reakcji dziecka, zmian zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Nabyte sprawności i umiejętności przekształcają się w czynności umysłowe. Ułatwiają one lepszą orientację w świecie, rozszerzają wiedzę, ułatwiają nawiązanie kontaktów z otoczeniem społecznym.

H. Spionek pojęcie rozwoju psychoruchowego określa jako proces (ciąg zmian progresywnych), w których motoryka jest ściśle powiązana z psychiką, czyli z całokształtem czynności poznawczych (orientacyjnych i intelektualnych) i emocjonalno-motywacyjnych. Autorka ta wskazując na siłę tego związku w procesie rozwoju, na liczne i rozległe powiązania w przypadkach zaburzeń rozwoju, postuluje posługiwanie się pojęciem rozwoju psychoruchowego, zarówno w odniesieniu do normy, jak i patologii.

Do zaburzeń rozwoju mowy może prowadzić zaburzenie któregokolwiek z procesów rozwoju psychoruchowego, ponieważ:

• procesy orientacyjno-poznawcze pozwalają na odbiór informacji i dokonywanie ich analizy i syntezy (funkcje spostrzeżeniowe: wzrokowe, słuchowe, kinestetyczne, dotykowe), a także na ich przechowywanie i odtwarzanie (uwaga i pamięć). Współdziałanie między tymi funkcjami (wzajemna integracja i koordynacja) oraz prawidłowo przebiegające funkcje motoryczne (wykonawcze) niezbędne do realizacji zadań (czynności) złożonych - to integracja percepcyjno-motoryczna, od której w znacznym stopniu zależy prawidłowy przebieg czynności mowy;
• procesy intelektualne i myślenie (zdolności umysłowe, operacje umysłowe), takie jak: wnioskowanie, uogólnianie, abstrahowanie, itp., rozwijają się dzięki przetwarzaniu informacji, co umożliwia m. in. kodowanie i dekodowanie mowy;
• procesy emocjonalno-motywacyjne (pozaintelektualne) wpływają na aktywizowanie i ukierunkowywanie działań (czynności ludzkich). Zalicza się do nich emocje (złość, radość, strach, smutek, itp.) i uczucia (miłość, odpowiedzialność), które kształtują się na bazie emocji. W budowaniu wypowiedzi istotne są nie tylko treści intelektualne, ale także aspekt emocjonalny;
• procesy wykonawcze (ruchowe, realizacyjne, motoryczne) decydują o wszystkich motorycznych formach działania, a więc i werbalnych.

Oznacza to, że kształtowanie i rozwój mowy zależy więc nie tylko od rozwoju umysłowego, ale i od rozwoju motorycznego, od poziomu funkcji spostrzeżeniowych, uwagi, pamięci, a nawet od rozwoju emocjonalnego. Prawie każde zaburzenie rozwoju psychoruchowego może opóźniać pojawienie się pierwszych słów, zdań, wpływać na rozwój zasobu leksykalnego, artykulacji czy przyswajania reguł gramatycznych. Większość dzieci z określonymi deficytami rozwojowymi wykazuje różne formy zaburzeń rozwoju mowy.

Literatura:

Bogdanowicz M., Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1985,

Kaczmarek B. L. J., Mózg, język, zachowanie, Lublin 1995,
Spionek H., Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka, Warszawa 1969,

Spionek H., Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, Warszawa 1981.