Upośledzenie umysłowe nie jest chorobą. Przyjmuje się, że jest to stan obniżonej sprawności intelektualnej powstały w okresie rozwojowym. Związany jest on z zaburzeniami procesu dojrzewania, uczenia się i przystosowania społecznego. Upośledzenie umysłowe ma różnorodną etiologię powstaje w wieku do 18 lat. W literaturze przedmiotu zawarte są definicje upośledzenia umysłowego w ujęciu wielu autorów.

Pojęcie upośledzenia umysłowego.

Pojęcie upośledzenie umysłowe używane jest zamiennie z terminem niedorozwój umysłowy lub niepełnosprawność intelektualna inaczej oligofrenia.

Zdaniem Z. Sękowskiej pojęcie upośledzenie umysłowe jest bardzo szerokie zarówno ze względu na zróżnicowanie stopnia upośledzenia umysłowego, które obejmuje, jak i ze względu na zaburzenia zachowania, motywacji, emocjonalności i dysfunkcje jakie im towarzyszą. Upośledzenie umysłowe odnosi się nie tylko do sfery poznawczej człowieka, ale obejmuje całą jego osobowość. [1]

Według A.M. Clarke i A.D.B Clarke niedorozwój umysłowy oznacza funkcjonowanie intelektu poniżej przeciętnej, upośledzenie powstaje w okresie rozwojowym i towarzyszy mu obniżenie zdolności przystosowania się. [2]

Terminem niedorozwój umysłowy inaczej oligofrenia J. Kostrzewski nazywa te przypadki upośledzenia umysłowego, które powstały w okresie rozwojowym. Z kolei terminem upośledzenie umysłowe określa jako istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się oraz zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym.

Zdaniem A.Lewickiego oligofrenia jest to zahamowanie lub upośledzenie rozwoju psychicznego, wrodzone albo bardzo wcześnie nabyte, prowadzące często do zaburzeń w przystosowaniu społecznym. [3]

Definicja K. Kirejczyka określa upośledzenie umysłowe jako istotnie niższy od przeciętnego w danym środowisku, globalny rozwój umysłowy jednostki, z nasilonymi równocześnie trudnościami w zakresie uczenia się i przystosowania, spowodowany we wczesnym okresie rozwojowym przez czynniki: dziedziczne, wrodzone i nabyte po urodzeniu, wywołujące trwałe zmiany w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. [4]

Według J. Doroszewskiej trudność zdefiniowania niedorozwoju umysłowego wynika z faktu, iż jest on pewnego rodzaju koncepcją społeczną, zależną od zmiennego progu tolerancji społecznej. Według autorki upośledzenie umysłowe jest skomplikowane w swych powiązaniach biospołecznych. Zarówno z różnorodnych przyczyn, jakie leżą u jego podstaw, jak i wielorakich objawów, a także ze względu na nieraz trudny do przewidzenia jego dynamizm, a więc i prognozę. [5]

Z kolei M. Kościelska podaje, iż: Upośledzenie umysłowe traktuje się nie jako zaburzenie organiczne, ale psychologiczne; jako stan, do którego się dochodzi w rezultacie nieprawidłowego procesu rozwojowego. [6] Zgodnie z myślą autorki upośledzenie umysłowe jest stanem, który w głównej mierze jest wynikiem zablokowania aktywności poznawczej dziecka i właściwego korzystania z doświadczeń.

Z wymienionych wyżej definicji wynika, iż istota upośledzenia umysłowego zawiera się w kilku aspektach:

• upośledzenie powstaje w okresie rozwojowym,
• ma różnorodną etiologię.
• upośledzenie umysłowe odnosi się nie tylko do niższego ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, lecz obejmuje również całą osobowość,
• upośledzenie umysłowe ogranicza zdolność przystosowania społecznego.

Współczesne ujęcie upośledzenia umysłowego jest wielostronne i bardzo szerokie, uwzględnia bowiem nie tylko zaburzenia sfery intelektualnej, poznawczej, ale także emocjonalnej i wolicjonalnej. Takie kompleksowe spojrzenie na upośledzenie umysłowe opiera się na holistycznej teorii człowieka o jedności ciała, psychiki, intelektu. Dysfunkcja jednej ze sfer oznacza zaburzenie, niepełnosprawność człowieka jako całości. Jednocześnie należy sądzić, że pomoc osobie niepełnosprawnej ma większe szanse powodzenia, jeżeli zdołamy ogarnąć możliwie wszystkie aspekty jej funkcjonowania.

Bibliografia:

1. Z. Sękowska, Pedagogika specjalna, PWN, Warszawa 1985
2. A. M. Clarke, A. D. B. Clarke, Upośledzenie umysłowe, Warszawa 1971, s. 69
3. J. Wyczesany, Pedagogika upośledzonych umysłowo ? wybrane zagadnienia, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 1998
4. K. Kirejczyk (red.), Upośledzenie umysłowe-pedagogika, PWN, Warszawa 1981
5. J. Doroszewska, Pedagogika specjalna, Ossolineum, Warszawa- Wrocław- Kraków- Gdańsk- Łódź 1989
6. M. Kościelska, Oblicza upośledzenia, PWN, Warszawa 1995, s.8