| ZABURZENIA ARTYKULACJI | SPOSOBY REALIZACJI DŹWIĘKÓW |
| SYGMATYZM (łac. sigmatismus; seplenienie, szeplenienie | Nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych, jednego, dwóch lub wszystkich trzech szeregów (tj. ś, ź, ć, dź; s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż |
| FORMY WADLIWEJ REALIZACJI | |
| SYGMATYZM WŁAŚCIWY | Zmiana miejsca artykulacji głosek, co powoduje zniekształcenie ich brzmienia (deformacje). |
SEPLENIENIE MIĘDZYZĘBOWE (łac. sigmatismus interdentalis; seplenienie interdentalne, seplenienie śródzębne, sygmatyzm międzyzębny) | Język znajdujący się w linii środkowej lub z boku jamy ustnej wysuwa się miedzy zęby. Jest on spłaszczony (brak rowka) i dlatego powietrze rozprasza się po całej jego powierzchni. Brak zbliżenia dolnych i górnych zębów (dentalizacji). |
SEPLENIENIE PRZYZĘBOWE (łac. sigmatismus addentalis; sygmatyzm przyzębny, sygmatyzm addentalny, seplenienie dozębne, seplenienie addentalne | Płaskie ułożenie przodu języka, który zbyt mocno przylega do wewnętrznej strony siekaczy. Nie tworzy się na nim rowek i dlatego powietrze przechodzi szerokim strumieniem. |
SEPLENIENIE WARGOWO-ZĘBOWE (łac.sigmatismus labiodentalis; sygmatyzm labiodentalny, seplenienie labiodentalne) | Język nie bierze udziału w artykulacji. Szczelina tworzy się między dolną wargą a górnymi siekaczami lub między górną wargą a dolnymi siekaczami. |
SEPLENIENIE BOCZNE (łac. sigmatismus lateralis; sygmatyzm lateralny, seplenienie lateralne) | Szczelina nie tworzy się w linii środkowej języka, lecz z boku - przy kłach, zębach przedtrzonowych lub trzonowych. |
| Rozrózniamy seplenienie boczne: prawostronne (dexter), lewostronne (sinister), obustronne (bilateralis) | Wargi rozchylają się w miejscu przechodzenia powietrza. |
| ze zwarciem przednim | Język ułożony jak przy głosce l, a powietrze przechodzi bokiemvvv |
| ze zwarciem tylnymy | Środek języka unosi się ku podniebieniu i zwiera się z nim z jednej lub z dwóch stron. |
SEPLENIENIE NOSOWE (łac. sigmatismus nasalis; seplenienie nasalne, nasalizacja) Rozróżniamy: seplenienie nosowe częściowe (łac. partialis) seplenienie nosowe całkowite (łac. totalis) | Układ języka jest prawidłowy, a podniebienie miękkie nie jest zupełnie opuszczone, co powoduje, że w czasie artykulacji głosek dentalizowanych powietrze wydychane wydostaje się jednocześnie przez nos i usta. Układ języka jest nieprawidłowy, ponieważ zwiera się on z podniebieniem. Powietrze wydychane wydostaje się przez nos. |
SEPLENIENIE KRTANIOWE (łac. sigmatismus laryngealis; seplenienie laryngealne, sygmatyzm laryngealny) | Głoski dentalizowane zastępowane są przez szmer wytwarzany w krtani (tzw. zwarcie krtaniowe). Powstaje w sytuacji rozszczepu podniebienia oraz wiotkości mięśni krtani i nagłośni. |
SEPLENIENIE ŚWISZCZĄCE (łac. sigmatismus stridens; sygmatyzm stridesalny, seplenienie stridensalne)vv | Bardzo ostre, świszczące brzmienie głosek dentalizowanych, które powoduje silny prąd powietrza powstały w wyniku utworzenia się głębokiego rowka wzdłuż linii środkowej języka. |
SEPLENIENIE WARGOWE (łac. sigmatismus labialis; sygmatyzm labialny) | Szczelina powstaje między wargami, a język pozostaje bierny. |
SEPLENIENIE PODNIEBIENNE łac. sigmatismus palatalis; seplenienie palatalne, sieplenienie, mowa dziecinna, lalkanie, sygmatyzm palatalny) | W wyniku zbliżenia czubka języka do podniebienia twardego powstaje trący, nieprzyjemny szmer. Wymowa sz, ż, cz, dż zbliżona do wymowy miękkich ś, ź, ć, dź. Najczęściej wyst. przy zgryzie otwartym, przy prognacji (przodowaniu żuchwy) i palatalizacji. |
SEPLENIENIE PRZYDECHOWE (łac. sigmatismus aspirativen; sygmatyzm przydechowy) | Polega na tworzeniu dźwięków syczących w takiej formie, że przypominają one chuchający szmer. |
SEPLENIENIE SZUMIĄCE (sygmatyzm szumiący, szeplenienie) | Wymowa głosek dentalizowanych jest szmerowa i charcząca. |
SEPLENIENIE GARDŁOWE (łac. sigmatismus pha ryngealis; sygmatyzm faryngealny) | Głoski dentalizowane wymawiane są gardłowo w wyniku rozszczepów podniebienia i nieaktywnego podniebienia. |
PARASYGMATYZM (substytucje) | Zastępowanie jednych głosek dentalizowanych innymi, realizowanymi prawidłowa (substytucje). Dopuszczalne w okresie kształtowania i rozwoju mowy. Gdy utrzymuje się dłużej, należy uznać to za patologię. |
MOGISYGMATYZM(elizje) | Głoski dentalizowane mogą być opuszczane, albo w ogóle nie realizowane. Podobnie jak w wypadku substytucji jest to do pewnego momentu zgodne z normą rozwojową, jeśli utrzymuje się dłużej, należy to uznać za patologię. |
| ZABURZENIA ARTYKULACJI | SPOSOBY REALIZACJI DŹWIĘKÓW |
ROCATYZM(łac. rhotacismus; reranie) | Nieprawidłowa wymowa głoski r |
| FORMY WADLIWEJ REALIZACJI | |
ROTACYZM WŁAŚCIWY(deformacja) | Brzmienie głoski r jest zdeformowane na skutek zmiany miejsca artykulacji. |
RERANIE JĘZYCZKOWE (łac. rhotacismus uvularis; rotacyzm języczkowy, rotacyzm uwularny, r uwularne, r języczkowe) | Język nie bierze udziału w artykulacji. Drgania wykonywane są przez języczek znajdujący się na końcu podniebienia miękkiego, które jest uniesione i zamyka przejście do jamy nosowej. Jest to odmiana rotacyzmu podniebiennego. |
RERANIE WARGOWE (łac. rhotacismus labialis; rotacyzm wargowy, rotacyzm labialny, rotacyzm funkcjonalny, reranie labialne, r wargowe) | Istnieją dwie formy tej wymowy: dwuwargowa (bilabialna) ? drgają obie wargi (r furmańskie) oraz wargowo-zębowa (labiodentalna) - dźwięk powstaje w wyniku drgań dolnej wargi zbliżonej do górnych siekaczy lub górnej wargi zbliżonej do dolnych siekaczy. |
RERANIE MIĘDZYZĘBOWE (łac. rhotacismus interdentalis; rotacyzm interdentalny, r międzyzębowe) | Drganie czubka języka suniętego między zęby. |
RERANIE POLICZKOWE (łac. rhotacismus buccalis; r policzkowe) | Prąd powietrza skierowany jest w bok i powoduje drgania jednego lub obu policzków, drga również czubek lub krawędzie języka - powstaje dźwięk o nieprzyjemnym brzmieniu. |
RERANIE PODNIEBIENNE (łac. rhotacismus velaris; rotacyzm welarny, rotacyzm podniebienny, r podniebienne, r welarne) | Podczas artykulacji wibruje całe podniebienie miękkie na skutek zbliżenia tylnej części języka do podniebienia miękkiego. |
RERANIE GARDŁOWE (łac. rhotacyzmus pharyngealis; rotacyzm gardłowy, grasejowanie, reranie gardłowe, r gardłowe, r faryngealne) |
Powstaje między nasadą języka a tylną ścianą gardła (możliwe testowanie ręką). Gardłowa wymowa głoski r, z wibracją języczka i podniebienia miękkiego, zbliżona jest do wymowy francuskiej głoski r. |
RERANIE NOSOWE (łac. rhotacismus nasalis; rotacyzm nosowy, r nosowe) | Powstaje w wyniku niedomykania wejścia do jamy nosowej. Głoska r swoim brzmieniem zbliżona jest do ng. Taka wymowa głoski r często współwystępuje z nosową wymową innych dźwięków. |
RERANIE BOCZNE (łac. rhotacismus lateralis; rotacyzm boczny) | Strumień powietrza przeciskając się między krawędzią boczną języka a górnymi dziąsłami powoduje powstawanie nieprzyjemnego brzmienia. |
RERANIE KRTANIOWE (łac. rhotacismus laryngealis; rotacyzm krtaniowy) | Krtaniowa artykulacja głoski r. |
RERANIE JĘZYKOWE BOCZNE (łac. rhotacismus marginale; rotacyzm językowy boczny | Często jednouderzeniowa artykulacja głoski r. |
RERANIE ŚWISZCZĄCE (łac. rhotacismus stridens; rotacyzm stridensalny) | Wymowa głoski r jest znacznie przedłużona i wzmocniona |
| ZABURZENIA ARTYKULACJI | SPOSOBY REALIZACJI DŹWIĘKÓW |
MOWA BEZDŹWIĘCZNA(ubezdźwięcznianie) | Zaburzenia w realizacji dźwięczności, nieumiejętność realizowania głosek dźwięcznych (wyjątek stanowią samogłoski oraz spółgłoski sonorne m, n, mi, ni, l, j), zastępowanie głosek dźwięcznych odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi lub mylenie obu szeregów. |
| MOWA BEZDŹWIĘCZNA CAŁKOWITA | Zaburzeniu ulega cała korelacja dźwięczności (wszystkie spółgłoski zwarte, zwartoszczelinowe i szczelinowesą wymawiane bezdźwięcznie). |
| MOWA BEZDŹWIĘCZNA CZĘŚCIOWA | W niektórych parach opozycyjnych (z reguły wśród szczelinowych) obserwuje się rozróżnianie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych |
| FORMY WADLIWEJ REALIZACJI | |
PARALALIA (substytucja dźwięku) | Zamiast spółgłosek dźwięcznych wypowiadane są odpowiednie bezdźwięczne. |
MOGILALIA (elizja dźwięku) | Opuszczane są odpowiednie głoski dźwięczne. |
| DEFORMACJA | Spółgłoski dźwięczne realizowane są w postaci głosek półdźwięcznych, z dźwięczna fazą początkową i bezdźwięczną końcową (lub odwrotnie). Taki stan pojawia się przejściowo w toku terapii. |
| ZABURZENIA ARTYKULACJI | SPOSOBY REALIZACJI DŹWIĘKÓW |
KAPPACYZM GAMMACYZM | Nieprawidłowa realizacja głosek tylnojęzykowych zwartych k, g, ki, gi. |
| FORMY WADLIWEJ REALIZACJI | |
KAPPACYZM I GAMMACYZM WŁAŚCIWY (deformacja) | Polega na zamianie zwarcia językowo-podniebiennego zwarciem wiązadeł głosowych, w rezultacie którego powstają dźwięki zbliżone do k, g, ki, gi. |
| PARAKAPPACYZM I PARAGAMMACYZM | Polega na zamianie zwartych welarnych k, g, ki, gi na zwarte zębowe t, d, ti, di lub h. Zjawisko to może występować jako etap przejściowy w procesie rozwoju mowy dziecka. |
| MOGIKAPPACYZM I MOGIGAMMACYZM | Polega na opuszczaniu głosek tylnojęzykowych zwartych. |
| ZABURZENIA ARTYKULACJI | SPOSOBY REALIZACJI DŹWIĘKÓW |
RYNOLALIA(łac. rhinolalia; nosowanie) | Głoski nosowe wymawiane |
NOSOWANIE ZAMKNIĘTE (łac. rhinolalia clausa) | Głoski nosowe wymawiane są jak ustne, z rezonansem ustnym na skutek niedrożności przejścia do jamy nosowej. |
NOSOWANIE OTWARTE (łac. rhinolalia aperta) | Głoski ustne wymawiane są jak głoski nosowe, tzn. łączą się z rezonansem nosowym. |
NOSOWANIE MIESZANE (łac. rhinolalia mixta) | Polega na braku lub osłabieniu rezonansu nosowego przy wymowie głosek nosowych z jednoczesną nasalizacją głosek ustnych. Podstawą tego rozróżnienia są objawy. |
| Podział ze względu na przyczyny | |
NOSOWANIE FUNKCJONALNE (łac. rhinolalia functionalis) | Może być spowodowane brakiem kontroli słuchowej. |
NOSOWANIE ORGANICZNE (łac. rhinolalia organica) | Przyczyną może być rozszczep podniebienia, zbyt krótkie podniebienie miękkie lub jego wrodzony niedorozwój. |
| ZABURZENIA ARTYKULACJI | SPOSOBY REALIZACJI DŹWIĘKÓW |
PALATOLALIA(łac. dyslalia palatina; mowa podniebienna, rynolalia, rynofonia, rynizm) Są to sprzężone zaburzenia mowy, tj. dyslalia wieloraka złożona i rynolalia otwarta, występujące w przypadkach rozszczepów podniebienia. | Rozwojowa wada mowy u dzieci, wynika z wrodzonych wad anatomicznych określonych narządów wykonawczych mowy. Najważniejszy objaw palatolalii to rynolalia otwarta, a wady wymowy to: wszystkie formy sygmatyzmu, rotacyzmu, kappacyzmu i gammacyzmu, mowa bezdźwięczna, a także nieprzwidłowa wymowa głosek wargowych (p b, pi-bi), wargowo-zębowych (f-w, fi-wi) i przedniojęzykowo-zębowych (t, d, l, n). Istnieją przypadki, że w mowie dziecka występują tylko samogłoski (dyslalia całkowita) |